Wieluńskie Towarzystwo Naukowe wzbogaciło się o kolejną publikację.
W 2021 roku ukazała się książka nosząca tytuł „Inwentarze biblioteczne z konwentu Paulinów w Wieluniu (XVIII wiek)”, opracowana przez Tomasza Stolarczyka. Publikacja jest XXXVI tomem Serii Biblioteki Wieluńskiego Towarzystwa Naukowego.
Przedmowa do publikacji pióra Zdzisława Włodarczyka, przywołuje historię wieluńskiego monastycyzmu, który tworzyły cztery zgromadzenia męskie: augustianie, paulini, pijarzy, reformaci oraz żeńskie zgromadzenie bernardynek, popularnie w Wieluniu zwane Pannami, otoczonych opieką duszpasterską bernardynów.
W przedmowie czytamy, że Paulini działali w Wieluniu ponad cztery wieki. Ostatni w 1819 roku zostali przeniesieni do Częstochowy. Trzy pozostałe zakony męskie (augustianie, pijarzy, reformaci) zakończyły żywot po 1864 roku. Objęła je popowstaniowa kasata. Najdłużej, bo do początku XX wieku przetrwali w Wieluniu augustianie (klasztor dla wszystkich mnichów tej reguły z całego KP). Dziś działają w Wieluniu Bernardynki i Franciszkanie, którzy powrócili w latach 20-tych XX wieku oraz Antoninki, które ci ostatni sprowadzili do Wielunia w 1935 roku.
Z Wielunia pochodzi też współzałożycielka Zgromadzenia Karmelitanek Dzieciątka Jezus Matka Teresa Janina Kierocińska.
Książka Tomasza Stolarczyka, łódzkiego badacza, mówiąca o katalogach bibliotecznych wieluńskiego konwentu paulinów już jest ważnym przyczynkiem do poznania fragmentu działań jednego z wieluńskich zgromadzeń i zachętą dla tych badaczy, którzy zechcą podjąć się trudu badania historii wieluńskich zakonów, dotychczas mało znanej.
We wstępie do publikacji autor przywołuje konstytucje paulińskie z 1643 roku wg, których każdy klasztor winien mieć swoje archiwum a w nim przechowane przywileje Zakonu, akta kapituł, zarządzenia wizytacji, spisy braci profesorów tak żyjących jak i zmarłych z opisem ich życia, spisy fundacji, opisy dóbr i ich granic oraz inwentarze kościoła. Archiwum zgodnie z tymi konstytucjami powinno być dobrze zabezpieczone i utrzymane w porządku. Dokumenty konwentualne musiały mieć sporządzone kopie.
Bibliotekarz klasztorny miał ponadto obowiązek sporządzania katalogów ksiąg przechowywanych w bibliotece konwentu. Podstawą do sporządzania katalogów były tytuły umieszczone na grzbietach książek ustawionych wg działów: duchowy – książki teologiczne (teologia scholastyczna, pozytywna, ascetyczna i moralna, czyli kazuistyka), zbiory kazań; świecki – dzieła z zakresu filozofii, historii, polityki i retoryki.
Dobrze sporządzony katalog ułatwiał kontrolę księgozbioru, dotarcie do określonej książki, zakup nowości, ułatwiał też kontrolę życia określonego konwentu. Księgi wpisywano równolegle z paramentami liturgicznymi znajdującymi się w kościele i zakrystii i innymi ruchomościami.
Opracowanie Tomasza Stolarczyka to edycja źródłowa 14 osiemnastowiecznych inwentarzy bibliotecznych paulinów p.w. św. Mikołaja z Wielunia pochodzących z lat: 1711, 1716, 1717 (4 września), 1721, 1729 (październik), 1739, 1742, 1747 (16 stycznia), 1748, 1749, 1750, 1752, 1770, 1789 (wrzesień). Inwentarze 1711 i 1770 są samodzielnymi jednostkami archiwalnymi, pozostałe stanowią część publikacji „Akta Prowincji: Wieluń” przechowywanych w Archiwum Jasnogórskim w Częstochowie.
W inwentarzu z 1711 roku odnotowano 243 tytuły, z 1716 -223, z 1717 -217, z 1721 -254, z 1739 – 294, z 1742 -292, z 1747 -286, z 1748 – 284, z 1749 -, z 1750 – 285, z 1752 – 286 z 1770 -520, z 1789 -448. W inwentarzach z lat 1742 i 1770 z wyjątkiem działów Sacra Scriptura, Concordantiae, Expositores et Homiliae in Folio każdą pozycję ponumerowano, ale tylko w obrębie poszczególnych działów.
Pomocą w identyfikacji tytułów polskich była „Bibliografia polska” Karola Estreichera, stąd pełne tytuły. Inaczej było z dziełami obcymi (odnotowane bez pełnych tytułów). Pomocą w opracowaniu notek biograficznych autorów książek był „Polski słownik biograficzny”, „Encyklopedia katolicka”, „Podręczna encyklopedia kościelna” oraz „Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy”.
Wszystkie inwentarze paulinów z Wielunia pomijają adresy wydawnicze druków. Czasami w opisie jest tylko nazwisko autora bez imienia i ze skróconym tytułem jego dzieła, czasami nazwisko i imię bez tytułu książki, zdarza się też, że odnotowano sam tytuł-zawsze skrócony- bez autora. Charakterystykę inwentarzy paulińskich opracowano w oparciu o artykuł autora im poświęcony.
Poprzedził ją rys historyczny wieluńskiego klasztoru opracowany w oparciu o dostępną literaturę przedmiotu, m.in.: „Zbiór dokumentów OO. Paulinów w Polsce”, „Wieluński ośrodek kościelny w okresie staropolskim” ks. Sławomira Zabraniaka, rozdziały w monografii Wielunia do 1792 roku autorstwa Agaty Młyńskiej i inne.
Autor zachęca do zapoznania się z tym małym wycinkiem dziejów wieluńskiego konwentu paulinów. Być może stanie się on zaczątkiem monografii poświęconej bibliotekom klasztornym naszego miasta.
Zofia Białas/kultura.wielun.pl
