W literaturze fachowej znaleźć można wiele podejść i charakterystyk zdolnego ucznia.
Identyfikacja zdolności dziecka powinna obejmować szereg różnych wskaźników. Mogą one obejmować dynamiczną ocenę klasową, standaryzowane testy osiągnięć, testy na inteligencję oraz zakres działań ucznia w szkole i poza nią.
Wśród metod identyfikacji zdolnych można wymienić następujące: testy zdolności, informacje o osiągnięciach i ocenach, nominacja przyznana przez nauczycieli, nominacja przyznana przez rodziców, nominacja przyznana przez grupę rówieśniczą, nominacja przyznana przez eksperta z danej dziedziny, autonominacja, informacja o produkcie, informacja o portfolio.
Pierwszym kryterium identyfikacji osób zdolnych są testy, które pozwalają wykryć ponadprzeciętne zdolności. Za ich pomocą określić można iloraz inteligencji, będący wskaźnikiem zdolności ogólnych, ale także mogą posłużyć do wychwycenia dzieci o różnorodnych zdolnościach kierunkowych.
Są one wykonywane przez specjalistów – psychologów, pedagogów, m.in. w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Diagnoza z użyciem tego typu narzędzi jest niezbędna do określenia specjalnych potrzeb oświatowych i umożliwia realizację specjalnych form edukacyjnych, takich jak indywidualny program lub tok nauki.
W rozpoznaniu uczniów zdolnych przydatne mogą być także informacje o ich osiągnięciach i ocenach, choć jak wynika z wcześniejszych rozważań, może być to kryterium mylące i z pewnością nie powinno być jedynym branym pod uwagę. Podstawowym wskaźnikiem osiągnięć szkolnych jest ocena wyrażona w stopniach.
Może być ona przysłużyć się do identyfikowania zdolności, o ile spełnia swoje podstawowe cele, a więc motywuje do rozwoju, uświadamia sukcesy i ich braki w zakresie opanowania kompetencji określonych programem nauczania, informuje o różnych formach aktywności poznawczej ucznia oraz o rozwoju jego osobowości, trudnościach i specjalnych uzdolnieniach.
Dodatkową wartość diagnostyczną niesie ocena obszarów aktywności ucznia, takich jak: aktywność w czasie zajęć, przygotowanie do zajęć, stopień opanowania wiadomości i umiejętności oraz umiejętność pracy w zespole.
Wiele istotnych informacji w procesie identyfikacji uczniów zdolnych przynieść mogą obserwacje nauczycieli, jak również rodziców. To nauczyciele mogą zaobserwować u swoich podopiecznych różne wskaźniki zdolności, takie jak łatwość wykonywania określonego typu zadań, kreatywność, umiejętność zastosowania logicznego myślenia, czy głębokie zainteresowanie tematami naukowymi.
Mogą także zwrócić uwagę na sposób pracy ucznia – rozwiązywania przez niego problemów, czy wykorzystania czasu. Niezwykle cenne są także rekomendacje rodziców, którzy z kolei mogą być ważnym źródłem informacji o intra i interpersonalnych zdolnościach dzieci. Ponadto tylko oni posiadają obserwacji swoich dzieci począwszy od okresu przedszkolnego poprzez cały okres nauki w szkole.
