W literaturze fachowej znaleźć można wiele podejść i charakterystyk zdolnego ucznia.
Ta grupa uczniów zdolnych uczy się w szkole gorzej niż przeciętni uczniowie, zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym. Może być nawet klasyfikowana jako mająca trudności w nauce. Nauczyciele nie proponują takim uczniom trudnych prac do czasu, jak nie poprawią swoich wyników w nauce. Niestety taka sytuacja wyzwala jeszcze większe znużenie i frustrację oraz zaniża motywację do nauki.
Istnieją wreszcie uczniowie, którzy nie ujawniają swoich zdolności, gdyż mają na uwadze płynące z tego dla nich korzyści. Taka postawa ma charakter świadomy i wiąże się z manipulowaniem innymi. W rzeczywistości uczniowie ci zdają sobie doskonale sprawę z tego, że ich zdolności umysłowe są wyjątkowe, nie tylko w porównaniu z rówieśnikami, ale również z dorosłymi. Potrafią także sami dostrzec i realnie ocenić swoje sukcesy.
Jak dostrzec zdolnego ucznia?
Identyfikacja zdolnego ucznia nie jest rzeczą łatwą i oczywistą. Z pewnością kryterium niewystarczającym, a często wręcz mylącym, są osiągnięcia szkolne. Proponuje się, aby uwzględniać raczej różnice indywidualne, które sprawiają, że przy danym zasobie wiedzy i umiejętności niektórzy uczniowie: uczą się szybciej, zapamiętują trwalej, rozumują głębiej, działają skuteczniej, trafniej wykorzystują zdobywaną wiedzę do rozwiązywania problemów dnia codziennego.
Określa się tak zwane wskaźniki uzdolnień, takie jak:
1. błyskotliwość w rozwiązywaniu nietypowych problemów, czyli umiejętność radzenia sobie z nietypowymi (nowymi) sytuacjami;
2. zdolność koncentracji na zadaniu, niezrażania się niepowodzeniami i umiejętność długotrwałej pracy nad problemem;
3. proponowanie oryginalnych, zaskakujących, nieprzewidywanych przez autorów podręczników – a choćby w sporej części – skutecznych rozwiązań rożnych problemów, dostrzeganie szczególnych przypadków mogących wystąpić w danym zadaniu;
4. dociekliwość rozumiana jako chęć zgłębienia zagadnienia i dążenie do uściślenia rożnych kwestii, skonfrontowania własnego, „roboczego” sposobu rozumienia z rozumieniem poprawnym, przejawiająca się oporem w bezdyskusyjnym przyjmowaniu do wiadomości wyjaśnień nauczyciela czy notatki w podręczniku.
5. umiejętność organizowania pracy swoich kolegów w grupie, często pod innymi względami sprawniejszych;
6. pokrewne zainteresowania.
Metody identyfikacji
Niezależnie od przyjętych kryteriów celem rozpoznania zdolności powinno być zidentyfikowanie szczególnych potrzeb edukacyjnych ucznia w konkretnym momencie czasowym, a następnie dostarczenie właściwych rozwiązań zapewniających mu optymalny rozwój. Powinno zatem pociągać za sobą konkretne konsekwencje programowe.
