W literaturze fachowej znaleźć można wiele podejść i charakterystyk zdolnego ucznia.
Zwykle wskazuje się na takie cechy jak: wysoki poziom zdolności ogólnych, wysoki poziom zdolności specjalnych (uzdolnień, np. matematycznych, przyrodniczych, technicznych, artystycznych), wysokie osiągnięcia w nauce oraz osiągnięcia oryginalne i twórcze (możliwość osiągnięć wymagających wysokiego stopnia intelektualnej abstrakcji lub twórczej wyobraźni).
W powszechnym wyobrażeniu uczniowi zdolnemu odpowiada szkolny stereotyp dobrego ucznia, który charakteryzuje się tym, że jest zawsze przygotowany, uczy się wszystkich przedmiotów i dokładnie tego co zostało zadane, starannie odrabia prace domowe i prowadzi zeszyty, zgadza się we wszystkim z nauczycielem, ma wysoką średnią ocen itp.
Część uczniów wybitnie zdolnych rzeczywiście znajduje się w tej grupie. Jednak zdecydowana większość z nich nie pasuje do tego opisu.
Uczeń zdolny a wyniki w nauce
Okazuje się, że tylko pewna grupa zdolnych prezentuje wysokie osiągnięcia. Będą wśród nich np. laureaci konkursów, olimpiad krajowych i międzynarodowych. Drugą grupę zdolnych stanowią natomiast ci, którzy prezentują osiągnięcia poniżej swoich możliwości. Nie mają oni wprawdzie problemów w nauce, ale postrzegani są raczej jako przeciętni.
Co sprawia, że nie ujawniają swoich zdolności? Mówi się, że uczniów tej kategorii można podzielić na 4 typy:
1. uczniowie będący pod presją grupy,
2. uczniowie przyjmujący postawę konformistyczną,
3. uczniowie nudzący się w szkole oraz
4. uczniowie świadomie ukrywający swoje zdolności.
Do pierwszej grupy należą zazwyczaj zdolni o słabszych kompetencjach społecznych, powodujących większą podatność na presję grupy. Są to uczniowie uzdolnieni intelektualnie, którzy z łatwością przyswajają materiał oraz wykonują zadania i polecenia, a poziom ich kompetencji narzuca tempo i poziom nauczania. Pozostali uczniowie, aby sprostać tym wymaganiom muszą zdobyć się na bardzo duży wysiłek. Chcąc obniżyć poziom wymagań, nieświadomie obniżają wartość ucznia osiągającego znaczące wyniki.
Grupę drugą stanowią uczniowie, u których dominuje potrzeba bycia takimi, jak rówieśnicy. Wzorują się oni na uczniach, z którymi przebywają na co dzień i dostosowują się do przeciętnego poziomu swojej klasy.Uczniowie nudzący się w szkole nie są zainteresowani wykonywaniem zbyt łatwych zadań szkolnych, gdyż nie mobilizują ich do podejmowania wysiłku.
