84 lata upłynęły od rozrywającego uśpione, wieluńskie niebo, w dniu 1 września, ryku silników samolotów niemieckiego Luftwaffe.
O godz. 4:40 huk zrzucanych złowrogich bomb zapowiedział unicestwienie niewinnej ludności bezbronnego miasta. Wrzaski, krew i walające się strzępy pozbawionych życia istnień to obraz tragedii napadniętego tej nocy Wielunia. Łuna nad pełnym rozpaczy miastem widoczna była z odległości wielu kilometrów.
Niemieckie lotnictwo, podczas ataku bombowego na Wieluń, zrzuciło łącznie 380 bomb, od których siły rażenia oraz pod gruzami zniszczonego miasta zginęło ok. 1200 osób, w tym dzieci i chorych, znajdujących się w oznakowanym czerwonym krzyżem szpitalu pw. Wszystkich Świętych. Celowy atak na bezbronną ludność i cywilne obiekty miasta miał na celu ludobójstwo i eksterminację. Tragicznie ginący mieszkańcy Wielunia to pierwsze ofiary największego konfliktu zbrojnego w dziejach ludzkości – II wojny światowej.
W piątek, 1 września 2023 roku o godz. 4:40 na pl. Kazimierza Wielkiego w Wieluniu, wyjące syreny i dwunastokrotne uderzenie w dzwon „Pamięć i Przestroga”, jak każdego roku, zapowiedziały rozpoczęcie oficjalnych uroczystości upamiętniających 84. rocznicę tego celowego ataku.
Następnie na wieluńskiej scenie pojawiła się grupa wieluńskich artystów, która zaprezentowała etiudę teatralno–muzyczną przygotowana przez Zofię Szpikowską i Małgorzatę Lewińską oraz pojawili się uczestnicy Sztafety Pamięci, którzy z Nowej Wsi pod Opolem przynieśli do Wielunia Ogień Pamięci i tradycyjnie przekazali go sztafetom z Burzenina i Sieradza.
Podczas uroczystości zabrzmiał hymn polski a na maszt została wciągnięta biało-czerwona flaga. Jako pierwszy głos zabrał Burmistrz Wielunia Paweł Okrasa.
To właśnie pamięć o pomordowanych naszych przodkach gromadzi nas w tym mieście każdego roku 1 września tuż przed świtem. Od kilku lat tę pamięć przywołują razem z nami najważniejsze konstytucyjne władze naszego Państwa. W bieżącym roku w osobach: Premiera Polskiego Rządu p.M.Morawieckiego, Ministra w Kancelarii Prezydenta RP Marcina Przydacza i wielu innych dostojnych gości.
Co niezwykle ważne wspólnie z nami uczestniczą w tych obchodach przedstawiciele Republiki Federalnej Niemiec, zarówno władz samorządowych zaprzyjaźnionego z Wieluniem miasta Osterburg, jak i przedstawiciele władz państwowych, w tym roku z chargé d’Affaires Ambasady RFN p. Robertem Rhode.
Odwołam się jeszcze raz do słów Prezydenta Steinmeiera z roku 2019 (podczas 80. rocznicy – dop. red.): „Przeszłość nie przeminie. I nasza odpowiedzialność nie przeminie. My to wiemy. Jako Prezydent Niemiec chcę Państwa zapewnić. Nie zapomnimy! Chcemy i będziemy pamiętać. Bierzemy na siebie odpowiedzialność, którą nakłada na nas historia. Chylę czoła przed ofiarami ataku na Wieluń. Chylę czoła przed polskimi ofiarami niemieckiej tyrani. I proszę o przebaczenie”…
Słowa te mają podwójne znaczenie: po pierwsze – co współcześnie wcale oczywistym nie jest – to uznanie przez Prezydenta kto był katem, a kto ofiarą wojny. Po drugie, wypowiedziana została przez Prezydenta Niemiec w pełnej pokorze prośba o przebaczenie.
Nigdy wcześniej w powojennej historii relacji polsko-niemieckich nie padły takie słowa z ust najważniejszej osoby reprezentującej Państwo Niemieckie. Tutaj w Wieluniu doceniamy wagę i znaczenie tych słów! […]
My, pokolenie ludzi urodzonych po II wojnie mamy moralny obowiązek zachować pamięć nie tylko o wieluńskich męczennikach 1 dnia wojny, ale o wszystkich 6 mln ofiar obywateli II Rzeczypospolitej poległych w jej trakcie: Musimy pamiętać o tych, którzy ponieśli śmierć walcząc zbrojnie na wszystkich frontach, tych co zginęli w niemieckich obozach zagłady i sowieckich łagrach.
Zamordowanych z rąk sowieckiego NKWD polskich oficerach na wschodzie, których symbolem jest Katyń. Ale także o tych bestialsko zamordowanych Polakach na Wołyniu i wschodniej Małopolsce przez ukraińskie bandy UPA i OUN. Należy im się nasza pamięć, cześć i modlitwa.
– mówił podczas uroczystości Burmistrz Wielunia Paweł Okrasa pełna treść: tutaj)
W tegorocznych obchodach uczestniczył Premier Rządu RP Mateusz Morawiecki, który podkreślił potrzebę reperacji ze strony Niemiec.
II wojna światowa nie zaczęła się od jakiejś regularnej bitwy, od starcia dwóch armii. II wojna światowa rozpoczęła się tutaj, kiedy samoloty Luftwaffe o godzinie 4:40 zrzuciły bomby na niewinne miasto. Miasto, które nie miało żadnego znaczenia od strony militarnej. Tym celem, tym sensem ataku na Wieluń, mordowania cywilnej ludności, było zastraszenie, zniszczenie i unicestwienie.
Od tamtego momentu, od tamtego dnia rozpoczęła się dla narodu polskiego apokalipsa. Celem niemieckiej Trzeciej Rzeszy było zniszczenie państwa polskiego i unicestwienie polskiego narodu. Ta hekatomba, która wtedy się zaczęła, doprowadziła do dramatycznych konsekwencji. […]
Dziś, po 84 latach od wybuchu II wojny światowej, kiedy mówimy o katach, ofiarach, o karze, o cierpieniu, kiedy używamy najważniejszych słów jak dobro, prawda, jak zestawiamy ze sobą dobro i zło, to domagamy się nie tylko pamięci, nie tylko prawdy.
Domagamy się zadośćuczynienia. To zadośćuczynienie w postaci reparacji jest konieczne, aby tamtą kartę historii, tamten rozdział historii można było zamknąć.
– powiedział premier Mateusz Morawiecki
Pełną treść przemówienia podczas, wieluńskich obchodów 84. rocznicy wybuchu II wojny światowej, można zobaczyć na poniższym nagraniu:
Podczas uroczystości, na pl. Kazimierza Wielkiego w Wieluniu, Sekretarz Stanu, Szef Biura Polityki Międzynarodowej Prezydenta RP Marcin Przydacz odczytał także list przesłany przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę a Poseł na Sejm RP Paweł Rychlik list od Marszałka Sejmu RP Małgorzaty Witek. Przemówienie wygłosił także chargé d’Affaires Ambasady RFN Robert Rohde a modlitwę odmówił ks. biskup Andrzej Przybylski.
W 1939 roku 1 września przypadał, tak jak dzisiaj, w piątek. Miał to być kolejny zwykły dzień kończącego się upalnego lata. Niedługo przed świtem, około godziny 4:35 mieszkańców Wielunia zbudziły eksplozje, huk i wstrząsy walących się budynków, ogień pożarów, okrzyki strachu i bólu.
To niemieckie lotnictwo rozpoczęło ludobójczy, terrorystyczny atak na ludność cywilną, na piękne 700–letnie miasto, pozbawione celów wojskowych. Kolejne fale bombardowań zrównały Wieluń z ziemią. Zginęły setki mężczyzn, kobiet, dzieci. Tysiące pozostałych przy życiu, w tym wielu ciężko rannych, pozbawiono schronienia i elementarnych środków do życia.
Zagłada Wielunia stała się jednym z pierwszych aktów dramatu, jakim była II wojna światowa, największa i najkrwawsza w dziejach ludzkości. Rozpoczęła ją inwazja na Polskę, przeprowadzona przez niemiecką III Rzeszę i sprzymierzony z nią Związek Sowiecki. Ta zbrojna napaść, a w ślad za nią zbrodnicza okupacja zagroziły przetrwaniu nie tylko polskiej państwowości i kultury, ale samej egzystencji naszego narodu.
Dlatego szczególnie dziś z wdzięcznością i czcią wspominamy obrońców granic Rzeczypospolitej, bohaterskich strażników wolności i godności naszego narodu. Składamy hołd tym, którzy w obliczu przeważających sił wroga dokonywali cudów męstwa. We wrześniu 1939 roku, a potem na wszystkich frontach II wojny światowej, na lądzie, morzu i w powietrzu dowiedli oni, że ten, kto rzuca wyzwanie Polsce, nie może spać spokojnie.
Kolejne pokolenia spadkobierców ponadtysiącletniej tradycji oręża polskiego służą dziś w Siłach Zbrojnych RP i w szeregach naszych profesjonalnych, wyspecjalizowanych służb mundurowych. Z głębokim szacunkiem myślimy o ich codziennej ofiarnej służbie. Będziemy ich konsekwentnie wspierać, zapewniać im nadal nowoczesne uzbrojenie, wszelkie potrzebne wyposażenie i środki działania.
To konieczne wobec nowych realiów w naszej części Europy. Na sąsiedniej Ukrainie toczy się pełnoskalowa wojna. Rosyjscy najeźdźcy dopuszczają się przerażających zbrodni wojennych. Na granicy z Białorusią nie ustają wrogie, wymierzone w Polskę i Unię Europejską, działania o charakterze hybrydowym, oparte na nieludzkim, przedmiotowym traktowaniu migrantów.
Dlatego z tym większą mocą deklarujemy, że bezpieczeństwo Polaków jest i pozostanie najwyższym priorytetem działań naszego państwa. Jako obywatelska wspólnota jesteśmy gotowi uczynić wszystko, aby tragedia wojny już nigdy nie wydarzyła się na polskiej ziemi.
Cześć ofiarom zbrodni wieluńskiej! Wieczna pamięć i chwała Żołnierzom Września! Niech żyje wolna, niepodległa i bezpieczna Polska!
– okolicznościowy list Prezydenta RP odczytany przez ministra Marcina Przydacza
Na wieluńskie uroczystości zaproszono już nielicznych świadków napaści na miasto, którzy mieli odwagę wspomnieć i ponownie przeżyć swoje niczym nie dające się wymazać, pełne potężnych emocji tragiczne przeżycia. Patrząc na tych ludzi, widząc jak po tylu latach tak strasznie znoszą wspomnienia, same łzy cisną się do oczu a do ust słowa: nigdy więcej wojny, nigdy więcej tak strasznej tragedii.
Obchody 84. rocznicy wybuchu II wojny światowej, po odczytaniu Apelu Pamięci i salwie honorowej, zakończyło złożenie kwiatów i zapalenie zniczy pod trzema pomnikami, miejscami pamięci, pomnikami przypominającymi tragedię mieszkańców Wielunia. Były to: obelisk upamiętniający 1200 wielunian poległych 1 września 1939 roku, obelisk w miejscu dawnej synagogi i Szpitala Położniczego pw. Wszystkich Świętych.
Wspaniałe oświetlenie i nagłośnienie uroczystych obchodów 84. rocznicy wybuchu II wojny światowej zapewnili pracownicy Wieluńskiego Domu Kultury w Wieluniu a wartę honorową przy pomniku pamięci przy ul. Piłsudskiego, symbolu bombardowania Wielunia, pełnili członkowie Stowarzyszenia Historycznego Bataliony Obrony Narodowej.
