W Muzeum Ziemi Wieluńskiej, w związku z przypadającą w tym roku 100. rocznicą, odbyło się spotkanie na temat wybuchu III Powstania Śląskiego.
Podczas prelekcji profesor Uniwersytetu Opolskiego dr hab. Mariusz Patelski wygłosił prelekcję pt. „Niekoronowany król Górnego Śląska” przybliżając postać generała Henri Le Rond, bardzo zasłużonego dla Polaków, oraz jego działalność na rzecz Śląska w dobie powstań i plebiscytu.
Drugą prelekcję wygłosił dyrektor Muzeum Ziemi Wieluńskiej Jan Książek pt. „Ślązacy podnieśli broń”. Dotyczyła ona związku mieszkańców ziemi wieluńskiej z powstaniami śląskimi. Słowo wstępne do wydarzenia wygłosił profesor Tadeusz Olejnik przybliżając sytuację Śląska w czasie zrywów niepodległościowych jakimi były protesty nazywane powstaniami śląskimi.
100 lat temu, w nocy z 2 na 3 maja wybuchło III Powstanie Śląskie. Był to kolejny zryw mieszkańców mający na celu przyłączenie Górnego Śląska do niepodległej Polski. 1 marca 1919 roku decyzją Rady Najwyższej Konferencji Pokojowej w Paryżu powstała specjalna podkomisja do wytyczenia granic polsko-niemieckich.
W skład tej komisji wszedł m.in. gen. Henri Le Rond, który po zakończeniu działań wojennych, w maju 1918 roku, został wyznaczony na członka francuskiej ekipy na konferencję pokojową w Paryżu. Generał le Rond (1864 -1949) reprezentował Francję w komisji do spraw ustalenia granic polskich, czechosłowackich, rumuńskich i jugosłowiańskich.
Z powodu niejednoznacznego stanowiska dotyczącego przynależności Śląska podjęto decyzję o przeprowadzeniu plebiscytu. W 1920 roku na Śląsk Górny przybyły wojska okupacyjne francuskie, angielskie i włoskie oraz Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa, która miała przygotować i zabezpieczyć przebieg plebiscytu, a jednocześnie zabezpieczyć Ślązaków z terenu plebiscytowego przed terrorem niemieckim. Terroru nie powstrzymały dwa pierwsze powstania śląskie.
Na czele komisji mającej opracować zasady plebiscytu stanął gen. Henri Le Rond. Musiał on swoje posunięcia konsultować z rządem francuskim. Na Śląsku podlegało mu Naczelne Dowództwo Wojsk Sprzymierzonych na Górnym Śląsku, na którego czele stał gen. Jules Gratier. Generał Henri Le Rond był zwolennikiem przyłączenia całego Górnego Śląska wraz z okręgiem przemysłowym (wg tzw. Linii Korfantego) do Polski.
Na Śląsku zaprzyjaźnił się z Wojciechem Korfantym. W wielu kwestiach podzielał jego poglądy. Cały czas dbał o spokój na terenie plebiscytowym. Na czas plebiscytu Niemcy zwieźli na Śląsk około 200 tys. emigrantów, Niemców niezwiązanych ze Śląskiem, co wpłynęło na jego wynik. Dzięki temu Niemcy uzyskali 59,6 % głosów, Polacy 40,6 %. Po odliczeniu głosów emigrantów wynik plebiscytu dla Niemiec zmniejszył się do 52,7%., ale i tak nie oddał faktycznego stanu narodowościowego sprzed wybuchu I wojny światowej, który wg niemieckiej przedwojennej statystyki przedstawiał się następująco: 1.258.000 stanowili Polacy, 884.000 Niemcy.
Nie licząc się z tymi faktami Międzysojusznicza Komisja podzieliła Górny Śląsk, przydzielając Polsce 1/4 terytorium plebiscytowego, głównie rolniczego, zostawiając po stronie Niemców cały przemysł. Na Śląsku zaczęły wybuchać masowe protesty, które przerodziły się w strajk powszechny i III Powstanie Śląskie (maj – lipiec 1921) z najkrwawszą bitwą o Górę św. Anny.
Powstańców śląskich wspierało całe społeczeństwo niepodległej Polski. Masowe wiece odbyły się 3 maja w Krakowie, Warszawie, potem objęły cały kraj. Powstańcom wysyłano żywność i ochotników, którzy zasilali oddziały powstańcze. Wśród nich znaleźli się także ochotnicy z ziemi wieluńskiej, co szczególnie uwidoczniło się w czasie III powstania.
W Wieluniu i w powiecie wieluńskim schronienie przed niemieckim prześladowaniem znaleźli uczestnicy I i II powstania. Już w 1919 roku powstał w Wieluniu Komitet Niesienia Pomocy Górnoślązakom. Na jego czele stał Ludwik Podczaski. Komitet zbierał pieniądze i wspierał Komitet Plebiscytowy w Sosnowcu. 21 sierpnia 1919 Rada Miejska Wielunia wyasygnowała 6000 marek na pomoc uchodźcom z Górnego Śląska.
Komitety Niesienia Pomocy przekształciły się w Komitety Plebiscytowe (Centralny Komitet Plebiscytowy powstał w Warszawie), w Praszce powołano Ekspozyturę Związku Przyjaciół Górnego Śląska. Dużą aktywność wykazywać zaczęła Obwodowa Komenda Związku Strzeleckiego kierowana przez Eugeniusza Gałkę.
Po ogłoszeniu wyników plebiscytu działający w Wieluniu Komitet Plebiscytowy przekształcił się w Komitet Pomocy Powstańcom Śląskim. 5 marca odbył się wielki wiec, rozpoczął się werbunek ochotników. Pierwsza grupa złożona z 90 ochotników wyruszyła w kierunku Śląska przez Rudniki już 2 maja. Na jej czele stali Adam Glapiński i Ludwik Ładziński.
Po wejściu na teren powiatu oleskiego zasilili 8 Pułk Tarnogórski, którym dowodził Jan Wyglenda-Traugutt. Druga grupa ochotników licząca 60 osób wyruszyła 6 maja pod dowództwem Jana Gawlikowskiego, instruktora przysposobienia wojskowego i dotarła do Szopienic gdzie zasiliła 1 Pułk Strzelców Śląskich.
W Wieluniu zorganizowano Punkt Sanitarny dla rannych powstańców, posterunek sanitarny PCK zorganizowano także w Praszce. Korzystało z niego 136 powstańców z Wielkopolski, ziemi wieluńskiej, Górnego Śląska. 78 z nich przewieziono do Szpitala Wszystkich Świętych w Wieluniu, gdzie zmarło 27. Wszystkich ich pogrzebano w zbiorowej mogile.
W 1924 roku wzniesiono nad nią pomnik, który w czasie II wojny zniszczyli Niemcy. Pomnik zniszczony przez hitlerowców odbudowano w 1957 roku staraniem społeczeństwa wieluńskiego. W tym samym roku Powstańcza Naczelna Rada Ludowa dla Górnego Śląska uhonorowała sztandar Obwodowej komendy Związku Strzeleckiego w Wieluniu Śląskim Krzyżem Zasługi i Waleczności.
Nowy i ostateczny podział Górnego Śląska dokonał się w październiku 1921 roku. Polska otrzymała 29 % obszaru plebiscytowego i 46,5 % ludności. Poza granicami Polski wg statystyk niemieckich z 1925 roku zostało ok. 530 tys. Polaków. Po zakończeniu misji na Śląsku gen. Le Rond powrócił do Francji, gdzie został przeniesiony do rezerwy. Nie zaprzestał jednak kontaków z Polską.
W 1922 roku został członkiem Rady Nadzorczej Spółki Dzierżawnej Kopalni Skarbowych na Górnym Śląsku, zwanej Skarbofermem. Swoją funkcję pełnił do 1939 roku. W 1923 roku w imieniu władz Francji podjął działania, mające na celu zacieśnienie współpracy między Polską, a Małą Ententą (Czechosłowacja, Rumunia, Jugosławia). Rokowania nie powiodły się ze względu na zbliżenie się Francji i Niemiec po 1925 roku. Le Rond zmarł w Paryżu 29 maja 1949.
Le Rond został odznaczony przez wiele krajów. Przez Polskę Krzyżem Zasługi Virtuti Militari, Wielkim Krzyżem Orła Białego. Uniwersytet Jagielloński nadał mu tytuł doktora honoris causa. W 1991 roku Rada Miejska Katowic uhonorowała gen. Le Ronda nadając mu nazwę jednej z ulic w mieście. Nie udało się do tej pory nazwać jego imieniem żadnej ulicy w Opolu.
tekst: Zofia Białas/kultura.wielun.pl
