Uczeń zdolny wymaga w procesie nauczania zindywidualizowanego podejścia. Dotyczy to zarówno rozwiązań systemowych, jak i stosowania właściwych metod i form pracy.
Wśród rozwiązań organizacyjnych przewidziane są dwie możliwości, tj. indywidualny program nauki oraz indywidualny tok nauki, dające możliwość przyswajania wiadomości w formie dostosowanej do uzdolnień, zainteresowań i możliwości ucznia.
Niezwykle ważną rolę w edukacji ucznia zdolnego ma także jego nauczyciel. To postawa nauczyciela, jego kompetencje oraz sposób pracy mogą sprawić, że szkoła będzie miejscem dającym szansę na rozwój.
Kiedy więc nauczanie powróci na wcześniejsze tory, niech ten artykuł będzie wskazówką i inspiracją przede wszystkim dla nauczycieli, którzy będą mieli okazję pracować z uczniami ujawniającymi szczególne uzdolnienia, ale także dla rodziców tych uczniów.
Indywidualny program lub tok nauki
Są to firmy pracy zdefiniowane w przepisach prawa oświatowego. Indywidualny program nauki zakłada kształcenie się ucznia w zakresie jednego lub kilku zajęć edukacyjnych na podstawie programu, który w maksymalnym stopniu uwzględnia zainteresowania, potrzeby i możliwości intelektualne ucznia. Umożliwia on zatem rozwijanie wiedzy ucznia w określonych obszarach, w których ujawnia ona wyższe niż przeciętne predyspozycje do nauki.
Polega on na realizowaniu opracowanego specjalnie dla ucznia programu w ramach zajęć edukacyjnych w szkole. Dodatkowo może on uwzględniać także zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne. Uczeń realizujący indywidualny program nauczania jest oceniany, klasyfikowany i promowany na tych samych zasadach co inni uczniowie w danej szkole.
Indywidualny tok nauki jest z kolei modyfikacją systemu klasowo-lekcyjnego. Zakłada ukończenie nauki w skróconym czasie, dzięki możliwości klasyfikowania i promowania ucznia w ciągu całego roku szkolnego. Uczeń realizujący tę formę może uczęszczać na wybrane zajęcia edukacyjne do danej klasy lub do klasy programowo wyższej, w swojej lub innej szkole, na wybrane zajęcia edukacyjne w szkole wyższego stopnia, albo realizować program w całości lub w części we własnym zakresie.
Może on realizować w ciągu jednego roku szkolnego program nauczania z zakresu dwóch klas lub więcej oraz może być klasyfikowany i promowany w czasie całego roku szkolnego. Podlega on odrębnym zasadom oceniania i promowania, a klasyfikacja odbywa się podstawie egzaminu klasyfikacyjnego.
Zgodę na realizację indywidualnego programu lub toku nauki wydaje dyrektor na podstawie wniosku złożonego przez:
1. ucznia (jeśli jest on niepełnoletni, to za zgodą jego rodziców),
2. rodzica niepełnoletniego ucznia,
3. wychowawcy klasy lub nauczyciela przedmiotu, którego dotyczy wniosek (za zgodą rodziców albo pełnoletniego ucznia).
Zgoda ta może zostać udzielona jedynie w przypadku pozytywnej opinii rady pedagogicznej i pozytywnej opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Nauczyciel mistrzem i mentorem
Nauczanie uzdolnionych uczniów wydaje się być zadaniem prostym i nie wymagającym wysiłku. W rzeczywistości może być jednak prawdziwym wyzwaniem, wymagającym przełamania niektórych utartych schematów. W pracy z uczniem zdolnym przyjęcie postawy nauczyciela podającego informacje i sprawdzającego stopień ich opanowania jest niewystarczająca.
Nauczyciel powinien być raczej osobowością, która predestynuje do roli mistrza lub mentora. Mistrz potrafi dojrzeć w wychowanku niepowtarzalną strukturę talentu i wspiera jego rozwój zgodnie z indywidualnym modelem wewnętrznym, wytwarza aurę wyjątkowości, jest osobą stymulującą innych do działania i twórczości, prowokuje przekraczania zastanych granic.
Nauczyciel mentor zaś inspiruje, stymuluje ucznia do działania i twórczości, mobilizuje go do samopoznania, samoświadomości i samorealizacji. Pełni funkcję doradczą. Udziela pomocy w ewaluacji własnych osiągnięć.
Podejście nauczyciela do ucznia zdolnego
Nauczycielu – JESTEŚ POTRZEBNY
Praca ze zdolnym uczniem często przynosi wiele satysfakcji i przyjemności. Zwykle uczeń taki jest świetnie zmotywowany do pracy, żądny wiedzy, kreatywny, aktywny podczas zajęć. Czasami jednak może stać się frustrująca i generować poczucie bycia niepotrzebnym, zwłaszcza jeśli ma się do czynienia z osobą prezentującą wiedzę znacznie wykraczającą poza ramy programowe.
W takich sytuacjach warto pamiętać, że wiedza dorosłych, choć miejscami może być płytsza, jest jednocześnie bardziej rozległa. Nigdy więc nie jest tak, że nie ma czego nawet najbardziej zdolnym uczniom przekazać.
PRZYZNAWAJ SIĘ DO BŁĘDU
Nawet jeśli uczeń, mniej lub bardziej świadomie, wytknie nauczycielowi pomyłkę lub niewiedzę, lepiej przyznać się do tego, niż reagować nerwowo. Umiejętność przyznania się do błędu z pewnością zostanie doceniona. Taka postawa sprzyjać będzie budowaniu pozytywnych relacji między nauczycielem a uczniem i pozwoli uniknąć wzajemnej rywalizacji.
ROZMAWIAJ I PYTAJ
Mając kontakt ze zdolnym uczniem nauczyciele z pewnością powinni zrezygnować z roli eksperta. Nie ma ona w obecnym czasie żadnego uzasadnienia, biorąc pod uwagę łatwość dostępu do wiedzy i informacji. Praca z uczniem nie musi zatem ograniczać się do przekazywania informacji, dostarczania wskazówek i pouczania.
Zdecydowanie więcej korzyści przynieść może rozmowa, która stanowi nieocenioną formę kontaktu z uczniem. Warto więc otworzyć się na niego, okazać mu zainteresowanie, dać okazję do podzielenia się swoją pasją, wiedzą, problemami.
Ważną rolę w tym dialogu odgrywać powinny pytania, ale nie zadawane po to by „odpytać”, ale po to, by się dowiedzieć. Pytania przydają się również wtedy, gdy śledząc tok rozumowania ucznia, dostrzec można w nim pewne nieścisłości. Pozwalają bowiem ustalić, nad czym uczeń może jeszcze popracować.
POZWALAJ NA SAMODZIELNOŚĆ
Ważną rolą nauczyciela jest także wyzwalanie entuzjazmu u uczniów poprzez odkrywanie problem na własną rękę, stwarzanie okazji do tego, by nie tylko przyswajali kolejne wiadomości, ale także uczyli się je przetwarzać i poszukiwać ich źródeł. Pomocne jest w tym eksperymentowanie, wykonywanie doświadczeń, tworzenie własnych modeli, analizowanie tekstów źródłowych, itp.
Takie działania pobudzają aktywność ucznia, a także sprzyjają jego samodzielności w zdobywaniu wiedzy, poszukiwaniu rozwiązań problemów i odpowiedzi na pytania. Samodzielność zaś, zwłaszcza jeśli dotyczy trudnych przedsięwzięć, jest źródłem radości i dumy.
STAWIAJ WYSOKIE WYMAGANIA
W rozwijaniu pasji i wspieraniu zdolności konieczne jest formułowanie takich zadań, które byłyby na należytym poziomie trudności, aby motywowały ucznia i zapewniały sens pracy. Jednocześnie powinien mieć on okazję do tego, by samodzielnie się z nimi mierzyć, co pozwoli mu pracować w poczuciu przygody intelektualnej i własnych twórczych poszukiwań.
Dla nauczyciela zaś może być to świetną okazją do śledzenia toku rozumowania ucznia, dostrzeżenia jego sposobu myślenia, jak również oryginalności w rozwiązywaniu zadań.
DBAJ O INTERAKCJE Z RÓWIEŚNIKAMI
Uczeń zdolny powinien mieć nie tylko okazję do kontaktu z nauczycielem, ale także ze swoimi rówieśnikami. W tym celu warto aranżować sytuacje zadaniowe, które pozwolą na dzielenie się swoją wiedzą z kolegami lub będą wymagały współpracy.
Ciekawym doświadczeniem dla zdolnego ucznia może być postawienie go w roli edukatora, którego zadanie polegać będzie na przygotowaniu i przeprowadzeniu zajęć na temat interesujących go zagadnień. Taka sytuacja pozwala przekonać się, że nie sztuką jest wiedzieć, ale umieć tę wiedzę objaśnić.
Może to stać się inspiracją do zgłębienia i ugruntowania wiedzy w danej dziedzinie, zdobycia nowych kompetencji związanych z nauczaniem, czy prezentowaniem siebie. Zainteresowanie ze strony kolegów i koleżanek będzie także ogromnym motywatorem do dalszej pracy.
Innym pomysłem na współpracę z rówieśnikami jest angażowanie najzdolniejszych do samodzielnego wymyślania zadań czy pytań łatwiejszych i trochę bardziej skomplikowanych, na które następnie odpowiadać będzie cała klasa. Można także organizować projekty uczniowskie, czyli prace w kilkuosobowych grupach nad samodzielnie wybranym problemem.
Warto zadbać także o kontakt uczniów o podobnych zainteresowaniach i zdolnościach, np. poprzez udział w kołach zainteresowań. Pozwoli to na nawiązanie relacji z osobami, z którymi coś danego ucznia wiąże, co stwarza spore szanse na zbudowanie nici porozumienia. Z drugiej zaś strony może być źródłem motywacji do działania, wobec nieczęstych sytuacji, gdy jest okazja do zmierzenia się z kimś równym sobie.
KRYTYKUJ
Choć może brzmieć to zaskakująco, uczeń zdolny potrzebuje krytycznych uwag. Posiadając wiedzę często wykraczającą poza ramy wymagań edukacyjnych, rzadko mają okazję, aby usłyszeć jakiekolwiek zastrzeżenia ze strony nauczyciela. Tymczasem życzliwa krytyka może być bardzo przydatna w mobilizowaniu do rzetelnej pracy.
Informacje zwrotne od nauczyciela mogą dotyczyć nie tylko strony merytorycznej (która zwykle nie budzi zastrzeżeń), ale także odnosić się do metodologii lub wskazywać zaniedbane konteksty danego problemu. Dorosły może w rozmowie zwrócić także uwagę na sposób prezentowania wiedzy.
Podsumowując, jest wiele działań, często nie wymagających dużego wysiłku ze strony nauczyciela, które sprzyjać będą rozwijaniu zdolności uczniów. Jak we wszystkim, trzeba jednak poszukiwać złotego środka. Na zakończenie warto więc pamiętać, czego robić się nie powinno.
Po pierwsze nie można zmuszać dziecka do szybszych postępów w nauce – każdy, nawet najzdolniejszy, ma swoje granice w przyswajaniu wiedzy. Po drugie, nie można wymagać od dziecka ciągłego potwierdzania swych zdolności intelektualnych. Nadmierne wymagania zniechęcają, a nie stymulują do rozwoju.
I po trzecie, nie można dopingować tylko do osiągnięć w szkole, ale także do aktywności w innych dziedzinach życia pozaszkolnego. Pamiętajmy, zdolne dziecko, jest nie tylko zdolnym dzieckiem, ale także,
a może i przede wszystkim, po prostu dzieckiem.
mgr Sylwia Falkowska
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Wieluniu
Literatura:
Braun M., Mach M. (2012). Jak pracować ze zdolnymi? Poradnik dla nauczycieli i rodziców. Warszawa: ORE.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki można znaleźć tutaj.
fot. archiwum
