Bycie rodzicem, nauczycielem, opiekunem, trenerem, itp. dziecka zdolnego to „sama przyjemność”? Mogłoby się tak wydawać, jednak często obok radości i dumy to także liczne wyzwania, wątpliwości i problemy.
Każdy rodzic, czy nauczyciel zdolnego dziecka zadaje sobie pytania o rozpoznawanie uzdolnień, sposoby ich rozwijania, czy metody pracy a odpowiedzi na nie nigdy nie są oczywiste i jednoznaczne.
Nietrudno zatem o popełnienie błędów, które mogą wpłynąć na rozwój dziecka. Życie zdolnego dziecka także nie jest pozbawione trudności, zarówno tych specyficznych, wynikających z faktu bycia „wybitnym”, jak i tych typowych dla każdego młodego człowieka. Stąd też wynika moja propozycja cyklu artykułów pt. „Zadbajmy o zdolnych”, w których pragnę przybliżyć czytelnikom problematykę tej szczególnej grupy dzieci i zwrócić uwagę na ich potrzeby.
Wieloczynnikowy model zdolności – wprowadzenie teoretyczne
Rozwój zdolności i wpływających na niego czynników ujmowany jest w liczne konstrukty teoretyczne. Jednym z najbardziej kompleksowych podejść jest tzw. model wieloczynnikowy. Zakłada się w nim, że rozwój zdolności wynika z interakcji trzech podstawowych czynników, którymi są:
1. uzdolnienia ogólne i uzdolnienia specjalne,
2. czynniki motywacyjne i osobowościowe,
3. myślenie twórcze,
4. środowisko (rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza).
Otoczenie społeczne decyduje o dobrym rozpoznaniu, rozwijaniu i wykorzystaniu zdolności jednostki. W przypadku, gdy któryś z czynników nie współdziała z pozostałymi następuje utrudnienie bądź hamowanie rozwoju zdolności.
Jak rozpoznać zdolne dziecko?
Mówiąc najbardziej ogólnie dziecko zdolne wyróżniają indywidualne cechy które sprawiają, że przy danym zasobie wiedzy i umiejętności jest ono w stanie szybciej się uczyć, trwalej zapamiętywać, rozumieć głębiej, działać skuteczniej a także trafniej wykorzystywać zdobywaną wiedzę do rozwiązywania problemów dnia codziennego.
Dzieci mogą ujawniać zdolności już w wieku przedszkolnym i w tym okresie wyróżniają je między innymi takie cechy jak:
1. łatwe zapamiętywanie i uczenie się nowych rzeczy, natychmiastowe zrozumienie problemów,
2. zadawanie pytań, bystra obserwacja i spostrzegawczość, ciekawość świata, chęć poznania itp.,
3. ciekawe, oryginalne pomysły, bogata wyobraźnia, potrzeba wyrażania własnych myśli lub emocji poprzez różne formy aktywności,
4. samodzielność oraz niezależna postawa wobec innych.
Różnice rozwojowe zarysowują się już w okresie niemowlęcym i wyraźnie utrwalają się w wieku przedszkolnym. Zdolności twórcze, pomysłowość i naturalna kreatywność ujawniają się najpełniej około 5 r.ż. dziecka pod postacią rozbudzonej ekspresji werbalnej, plastycznej, muzycznej
i ruchowej. Po tym okresie następuje spadek zdolności twórczych, które nie stymulowane, nie rozwijają się, ulegają zahamowaniu.
W tym okresie bardzo ważną rolę odgrywa postawa rodziców i wychowawców. Zdecydowanie większe szanse na rozwijanie zdolności stwarza inicjowanie, inspirowanie i wspieranie działań dziecka, aniżeli narzucanie mu aktywności.
